ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ;

«Ο πολιτικός πρέπει να είναι τιμιότερος
 από ότι φαίνεται για να είναι τίμιος όσο πρέπει»
 ΠΟΥΑΝΚΑΡΕ

Γράφει ο Γιώργος Κ. Σταραντζής
Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο
Και Συμβουλίου Επικρατείας
Επιστημονικός Συνεργάτης
«Αρχείου Νομολογίας»


      Η πολιτική ευθύνη είναι το μέγιστο και το ευγενές του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κοινοβουλευτικού συστήματος. Αναπτύχθηκε στο Αγγλικό κοινοβουλευτικό σύστημα και οι Άγγλοι έλεγαν ότι ο βασιλεύς και η δημοκρατία δεν θέλουν το κακό! Οι εμπειρίες όμως των λαών διαψεύδουν συχνά το Αγγλικό - επίγραμμα. Είναι το άρωμα του πολιτικού πολιτισμού, όπου υπάρχει αυτός και λειτουργεί αποδοτικά. Δεν υπάρχει ορισμός της αλλά είναι τόσο αυτονόητη και τόσο καθαρή και διαυγής όσο και η αλήθεια.
      Τον ορισμό της αλήθειας ελάχιστοι τον γνωρίζουν αλλά περί αλήθειας οι πάντες ομιλούν καθημερινά και σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, θεωρητικές ή πρακτικές. Είναι όπως η ίδια η ζωή που τη βιώνεις δίχως να μπορείς να την ορίσεις. Πολλά όμως υπάρχουν χωρίς να μπορούν να ορισθούν. Η ευθύνη με έμφορτα τα φοβικά της στοιχεία ξεκινά από τις θρησκείες και μπαίνει με την ανάπτυξη του πολιτισμού και τη συγκρότηση των πολιτειών στις ασκούμενες από την πολιτεία ή συγκροτημένες εξουσίες. Πρώτη ασχολείται και ορίζει την ευθύνη η ηθική και στη συνέχεια έρχεται το δίκαιο να διακρίνει την ευθύνη και να τη συνδέσει με το δρων πρόσωπο και η τιμωρία του προσώπου εφ' όσον αυτό βαρύνεται με υπαιτιότητα. 'Έτσι ο όρος ευθύνη γίνεται συγκεκριμένος και αποτελεί δομικό στοιχείο σε όλους τους κλάδους του δικαίου. Έτσι έχουμε τη διάκριση της σε ποινική ευθύνη, σε αστική ευθύνη, σε διοικητική ευθύνη, σε πειθαρχική ευθύνη κλπ. Η πολιτική ευθύνη της οποίας δεν έχει οριστεί η συνέπεια (κυρώσεις, τιμωρία) δεν είναι άνευ συνέπειας ευθύνη, δεν είναι μια ευθύνη δίχως κολασμό και τιμωρία. Η ανάληψη πολιτικής ευθύνης συνεπάγεται κύρωση, τιμωρία έστω και αν δεν υπάρχει κώδικας τιμωρίας γραφτός, έρχεται η πολιτική συνείδηση, ή πολιτική τιμή και ή αξιοπρέπεια, ο κόσμος αξιών του πταίσματος και ενεργοποιεί τον άγραφο προσωπικό κώδικα τών κυρώσεων, της τιμωρίας. Πολιτική ευθύνη είναι μεγαλύτερη, πιο ολοκληρωμένη, πιο σφαιρική από τήν ποινική ή την αστική ευθύνη. Μπορεί να τις περιέχει, μπορεί όχι. Είναι ανάληψη της ομολογίας πολιτικού λάθους, το οποίο μπορεί να υπάρχει με η χωρίς ποινική και αστική ευθύνη. Εάν στο ποινικό δίκαιο, στο νομικό μας πολιτισμό η συλλογική ευθύνη θεωρείται και δικαίως βάρβαρος θεσμός στην πολιτική πράξη και δράση, η συλλογική ευθύνη είναι αποδεκτός θεσμός και υγιής ρυθμός. Εκείνος που αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη, ιδίως όταν είναι πρωθυπουργός αίρει τις - αμαρτίες όσων από υπαιτιότητα η μη αστόχησαν, έβλαψαν και ζημίωσαν τα κρατικά και κοινωνικά συμφέροντα. Εφ' όσον υπάρχει βλάβη υλική ή ηθική, ή δεύτερη είναι πιο πολύτιμη απ' την υλική, ανακύπτει το πρόβλημα τής υπαιτιότητας πού διαβαθμίζεται σε δόλο και αμέλεια.
      Η ανάληψη πολιτικής ευθύνης έχει μια μόνο συνέπεια σε πολιτικό επίπεδο, την αυτοτιμωρησία εκείνου που από πολιτική γενναιότητα την ανέλαβε είτε για τον εαυτό του είτε γιά τους άλλους πολιτικούς συνεργάτες του. Διαφορετικά βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πολιτικό ιπποτισμό εκ του ασφαλούς, σε εντυπωσιακή πολιτική πράξη στην οποία υποκρύπτεται φαρισαϊσμός και υποκρισία, τότε για να χρησιμοποιήσω όρο του πολιτικού συρμού που έφερε στο πολιτικό λεξιλόγιο ο Κ. Σημίτης, έχουμε τζάμπα μάγκες! Η πολιτική τόλμη και γενναιότητα για την ανάληψη της πολιτικής ευθύνης, δεν σταματάει στην πράξη της αποδοχής της. Από εκεί αρχίζει! Και έχει ως συνέπεια την πολιτική τιμωρία- η ποινική και η αστική ευθύνη μπορεί να έρθει μπορεί και όχι- εκείνων που έφταιξαν ως υπουργοί, την απομάκρυνση τους η την παραίτηση του ιδίου, εφόσον είναι πρωθυπουργός.
      Στο ποινικό δίκαιο, έλεγε ο αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου, οι αμφιβολίες είναι υπέρ του κατηγορουμένου. Στην πολιτική όμως οι αμφιβολίες και οι υποψίες είναι ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ! Ο ορισμός αυτός, το πολιτικό επίγραμμα είναι έμφορτο από αντιλήψεις πολιτικής ηθικής, πολιτικής εντιμότητας, πολιτικής αξιοπρέπειας και πολιτικού ήθους, που οριοθετεί περιγράφει παραστατικά την ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ.
      Η πολιτική ευθύνη δεν είναι άνευ κυρώσεων και συνεπειών ευθύνη. Η αντικειμενική πολιτική ευθύνη, είναι νομικός νεολογισμός και νομικό έκτρωμα. Κατασκευή που δε μπορεί να σταθεί γιατί είναι νομικό σόφισμα και όποιος χρησιμοποιεί το σόφισμα είναι έξω απ' την αλήθεια, την ειλικρίνεια και το πολιτικό θάρρος. Θέλει αρετή και τόλμη η δημοκρατία. Υπέρτατος Κώδικας που αναγράφει τις κυρώσεις της είναι η πολιτική συνείδηση του πολιτικού άνδρα, το ακέραιο πολιτικό ήθος ίου που ενεργοποιείται είτε προς την αυτοτιμωρία είτε στον επιμερισμό του καταλογισμού στους πταίσοντες πολιτικούς δια της αμέσου απομακρύνσεως από τους θώκους της -εξουσίας, της οποίας δεν έκαναν καλή χρήση. Η πολιτική ευθύνη προτού τιμωρηθεί απ' το λαό δια της κάλπης αναλαμβάνεται και αυτό- επιβάλλεται από το πολιτικό δια της παραιτήσεως του ή της απομακρύνσεως των συνεργατών του εκ των αξιωμάτων. Κάθε άλλη μορφή συμπεριφοράς είναι αλληλεγγύη προς ... συνενόχους!
      Γίνεται προσπάθεια η πολιτική ευθύνη να απορροφηθεί απ' την αντικειμενική ευθύνη του Κράτους, για πράξεις ή παραλήψεις των οργάνων του. Θυμίζει τους καλόγερους του μεσαίωνα που σε περιόδους νηστείας βαπτίζάνε τη γαλοπούλα... ψάρια και την Κατασπάραζαν. Η προσπάθεια αυτή είναι όχι ο παράδεισος των νομικών εννοιών, είναι η ΚΟΛΑΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ είναι τρικυμία εν κρανίω.